Czym jest parytet złota?

Parytet złota to system monetarny, w którym emitent waluty gwarantuje jej wymienialność na kruszec po określonym kursie. Choć współcześnie system ten został zastąpiony przez pieniądz fiducjarny, standard złota miał ogromne znaczenie jeszcze w połowie XX wieku. Co warto wiedzieć na ten temat?

Parytet złota – co to takiego?

Parytet złota (inaczej system waluty złotej, standard złota) to rodzaj systemu monetarnego, w którym wartość waluty kraju ma „pokrycie” w fizycznym złocie. Oznacza to, że bank narodowy kraju gwarantuje wymienialność emitowanych przez siebie pieniędzy na złoto – po stałym, ustalonym kursie. W ten sposób państwo zabezpiecza utrzymanie realnej wartości waluty (w ograniczonym zakresie, ponieważ inflacja i inne czynniki wciąż mogą wpływać na siłę nabywczą pieniądza). Waluty z parytetem złota mają względnie stały kurs, co sprawia, że wymiana międzynarodowa jest łatwiejsza.

System waluty złotej stabilizował waluty, ale też wzmacniał zaufanie społeczne do pieniędzy. Złoto pełniło też rolę uniwersalnego punktu odniesienia, czyli „miernika porównawczego walut” – ich realnej wartości (w odniesieniu do walut innych krajów).

System waluty złotej – najważniejsze etapy historii

Parytet złota został formalnie zapoczątkowany w Wielkiej Brytanii w 1819 roku, kiedy ustanowiono wymienialność złota na określoną ilość kruszcu (choć w pewnym stopniu, nieformalnie, taki system działał już wcześniej). Z biegiem lat kolejne kraje dołączały do tego systemu, a pod koniec XIX wieku zasady te respektowała większość rozwiniętych gospodarek (na przykład Niemcy, Francja, Włochy, USA i Japonia). Tym samym na przełomie XIX i XX wieku możemy już mówić o międzynarodowym systemie monetarnym opartym na złocie. Trzeba jednak wiedzieć, że nie wszystkie kraje do niego dołączyły – przykładem jest Rosja i wiele krajów Ameryki Łacińskiej).

Początkiem upadku systemu był wybuch I wojny światowej. W tym czasie, ze względu na duże wydatki wojenne, wzrosła emisja pieniądza fiducjarnego (umownego, bez pokrycia w fizycznym złocie). W takich warunkach wymienialność waluty na złoto została zawieszona przez wiele krajów.

W okresie międzywojennym znaczenie globalnego parytetu złota stopniowo malało. Sceptycyzm wzrósł po wybuchu Wielkiego Kryzysu w 1929 roku, choć mimo trudności, niektóre państwa podejmowały działania zmierzające do utrzymania tego systemu. W 1931 roku Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Szwajcaria, Włochy i Polska utworzyły tzw. złoty blok, utrzymujący (w pewnym uproszczeniu) standard złota – do roku 1936.

System Bretton Woods i zwrot w systemie parytetu złota

Przełomową zmianę w systemie waluty złotej przyniósł rok 1944. Wtedy to wprowadzono system Bretton Woods: 44 państwa alianckie (w tym m.in. USA, Wielka Brytania i Francja) ustaliły wymienialność dolara amerykańskiego na złoto (parytet dolara do złota) w kwocie 35 USD za uncję. System dotyczył banków centralnych i rządów, nie był kierowany do obywateli państwa (osób prywatnych).

Ponieważ wymiana odbywała się w dolarach, efektem był istotny wzrost znaczenia tej waluty, którą okrzyknięto „walutą rezerwową świata” i „kotwicą globalnego systemu walutowego”. W praktyce oznaczało to, że banki centralne innych krajów mogły gromadzić zarówno złoto jak i dolara amerykańskiego jako rezerwy walutowe. Dolar był jedyną walutą bezpośrednio wymienialną na złoto, a inne waluty były od niego zależne. System Bretton Woods przetrwał do 1971 roku – wtedy to ówczesny prezydent Stanów Zjednoczonych, Richard Nixon, jednostronnie zawiesił wymienialność dolara na złoto. Powodem było zagrożenie utratą kontroli na parytetem złota ze względu na:

• coraz większą emisję dolara (w obiegu było znacznie więcej dolarów, które nie miały „pokrycia” w fizycznym metalu),
• trudności ekonomiczne Stanów Zjednoczonych, których efektem był odpływ złota z kraju,
• napięcia na rynkach walutowych, coraz większa spekulacja dolarem i złotem,
• sytuację geopolityczną, w tym zimną wojnę (obawa o wzrost znaczenia krajów wydobywających złoto, takich jak ZSRR czy RPA).

Współczesność a parytet złota

Warto zauważyć, że uprzywilejowana pozycja dolara amerykańskiego jest widoczna do dziś. Wciąż jest najważniejszą walutą rezerwową i dominuje w handlu międzynarodowym. Dla przykładu globalne ceny metali szlachetnych wyraża się w dolarach, jest on też punktem odniesienia do opisu zjawisk ekonomicznych (np. analizowanie i porównywanie PKB różnych krajów).

Jaka waluta ma pokrycie w złocie? Współcześnie – w dosłownym sensie – taka waluta nie istnieje. W 2025 roku żaden kraj nie utrzymuje parytetu złota. Złoto fizyczne może być jednak pośrednim wyznacznikiem realnej wartości waluty, ponieważ samo jest „walutą uniwersalną”. Wycenia się je w dolarach i na całym świecie akceptuje się tę wycenę. Jednocześnie cena zakupu w danym kraju zależy od siły nabywczej waluty, innymi słowy jej odniesienia do dolara.

Tym samym, jeśli polska złotówka jest słaba (np. w związku z kryzysem ekonomicznym), polski klient zapłaci więcej za uncję złota. I odwrotnie – mocna złotówka oznacza tańsze zakupy metali szlachetnych i innych dóbr, które globalnie wycenia się w dolarach.